Nawrócenie św. Pawła

25 stycznia Kościół wspomina przełomowe wydarzenie w życiu Apostoła Narodów św. Pawła. To, co wydarzyło się pod Damaszkiem, zmieniło całe jego życie i sprawiło, że Paweł stał się wielkim apostołem Chrystusa.

Paradoksalnie celem podróży Pawła do Damaszku było definitywne skończenie z sektą chrześcijan. Dla swojej misji miał nawet oficjalne listy polecające. Paweł opuścił Jerozolimę przez Bramę Północną, w pobliżu której znajdował się grób św. Szczepana. Śmierć Szczepana jeszcze bardziej podsycała Szawła do prześladowania tych, którzy wyznawali, że Jezus jest Panem. Damaszek jest oddalony od Jerozolimy o 250 km. Szaweł potrzebował na przebycie tej drogi ośmiu dni podróży karawaną przez Płaskowyż Judejski. Kiedy już przekroczył granicę miasta utworzoną z pierścienia drzew, zdarzył się cud. Nagle upadł na ziemię, stracił równowagę i usłyszał głos Jezusa, który wezwał Pawła po imieniu i w jego języku. Szaweł w jednej chwili przeżył swoje nawrócenie, rozpoznał Jezusa i postanowił nie tylko przerwać prześladowanie chrześcijan, ale wkroczyć radykalnie na drogę wy-znawców Chrystusa. Damaszek był dla Pawła źródłem jego siły w pracy apostolskiej. Zawsze, gdy czuł się zmęczony lub rozczarowany swoją misją, wracał do wydarzenia spod Damaszku, przypominając sobie, że przecież Jezus żyje i on, Paweł, spotkał Go osobiście. Tajemnicze nawrócenie Pawła przypomina nam, że Chrystus szuka nas i pragnie, abyśmy zrezygnowali z własnych zabezpieczeń i pozwolili się całkowicie poprowadzić Bogu. Każdy z nas powinien odszukać w swoim życiu podobnej chwili nawrócenia, kiedy Bóg był dla nas tak wyraźny i oczywisty, że poszliśmy za Nim.

Aż do IX wieku w żadnym liturgicznym źródle rzymskim nie znajdziemy takiego święta. Natomiast w Martylogium Hieronima (Martyrologium Hieronimianum) z drugiej połowy V wieku w powstałym w Górnej Italii, znajdujemy tytuł Romae translatio Pauli apostoli (w Rzymie przeniesienie Pawła apostoła).

Święto pojawiło się w źródłach galijskich. Sakramentarz przesłany przez papieża Hadriana cesarzowi Karolowi Wielkiemu nie zawiera tego święta. Natomiast Alkuin umieszcza święto w Dodatku, co oznacza, że uprzednio było praktykowane we Frankonii. Posiada je również sakramentarz tzw. Młodszy z VIII w., jak również Sakramentarz z Angoulęme. Stosuje się wyrażenie Conversio sancti Pauli apostoli.

Natomiast Sakramentarze tzw. Gelazjańskie Młodsze (z VIII w.) określają to święto jako natale sancti Pauli. Po raz pierwszy Mszał laterański z XI/XII w podaje nazwę: II Kalendis iulii, natale seu commemorati sancti Pauli apostoli (30 czerwca narodziny czyli wspomnieniw świętego Pawła apostoła). W kościele św. Piotra wspomnienie to świętowano 30 czerwca i nie nazywano tego dnia dies natalis.

Wyrażenie „nawrócenie” budzi niekiedy opory, przecież, mówi się, Paweł z Tarsu był głęboko wierzący, gorliwy w wypełnienia przykazań Tory, zmawiał trzy razy dziennie Shema Jisrael — słuchaj Izraelu — nasz Bóg Jahwe jedyny”.

Wyrażenie nawrócenie posiada swoją bogatą historię. Dla Platona nawrócenie to odwrócenie się człowieka od cieni do światła”, odwrócenie „od cieni i refleksów światła (obrazów) do prawdy”. O nawróceniu, jako nowym narodzeniu mówili stoicy. W orficyzmie nawrócenie oznaczało przyjęcie „orfickiego życia”, ascetycznych ćwiczeń celem wyzwolenia się z więzów ciała, praktyki poszczenia. Żydzi znali odejście od Boga i powrót z żalem do Odwiecznego. W chrześcijaństwie znaczenie nawrócenia także ewoluowało. Duże znacznie posiadał fakt, że w chrześcijaństwie grzech nie jest najważniejszą sprawa, lecz życie, że sakrament chrztu odpuszcza grzechy i daje człowiekowi zdolność do nowego życia. Monastycyzm stworzył nowy typ nawrócenia — przyjęcia ascetycznych wymogów w codziennym życiu, wyrzeczenia się świata, było to nawiązanie do pitagorejczyków, nazywano nawet życie monastyczne „filozofią”, podjęcie go oznaczało ratowanie swojej duszy.

Słowo translatio użyte przez w martyrologium hieronimianum, znaczy dosłownie przeniesienie, które zwykliśmy łączyć z translacją to jest wydobywaniem z grobu ciała świętego i przenoszenie go na inne miejsce, czyniono to zresztą z rożnych powodów przenoszeniem relikwii. Translacje zrodziły się na Wschodzie, Kościół na Zachodzie przejmował powoli ten zwyczaj poczynając od Grzegorza Wielkiego. Niewątpliwie duży autorytet Wschodu, odbywane na Wschodzie sobory powszechne (aż siedem pierwszych), a także napływ imigrantów ze Wschodu walnie przyczyniły się do przyjęcia tego zwyczaju. Natomiast we wspomnianym martyrologium wyrażenie translatio jest synonimem nawrócenia, łacińskie transferre = przemienić się, stać się. Autor martyrologium pisał o św. Pawle: In vas electionis de persecutore translatus est (z prześladowcy przemienił się w naczynie wybrane). Nawrócenie, więc to głębsze zanurzenie się w Bogu, głębsze rozumienie Jego odwiecznych planów realizowanych w historii stworzenia i zbawienia.

Także współcześnie powraca problem rozumienia nawrócenia. W pracy wydanej w Filadelfii 1976, K. Stendahl: Paweł wśród Żydów i Pogan), a dziesięć lat później Biblista amerykański Beverly Roberts Gaventa w pracy „Od ciemności do światła. Aspekty nawrócenia w Nowym Testamencie” (Filadelfia 1986), stawiają problem „powołanie czy nawrócenie”.
A. Teksty mszalne

Otwiera je Pieśń na Wejście z charakterystycznym wyznaniem św. Pawła, w którym Apostoł chce odpowiedzieć wszystkim, co znaczy dla niego „nawrócenie”: „Wiem, komu uwierzyłem” (2 Tm 1,12; 4, 8).

Skoro św. Paweł głosił, wezwany przez Pana, Dobrą Nowinę wszystkim, uczestnicy liturgii proszą (Kolekta) by życiem swoim głosili prawdę Ewangelii wobec świata — by byli świadkami Chrystusa.

Autentyczne świadectwo wymaga darów i owoców Ducha Świętego, stąd kolejna prośba w Modlitwie nad darami o światło wiary — jej rozumienie i zgłębienie.

Świadectwo o Chrystusie najpełniej realizuje się w miłości, w trosce o człowieka, bo człowiek nie jest fikcją, każdy człowiek jest bratem. Troska ta poszerza się o „inne Kościoły” (Modlitwa Po Komunii), prawdziwy wyznawca Chrystusa jest otwarty, chrześcijanie są „białą kartą”, na której pozwalają pisać Duchowi Świętemu

Święto nie posiada własnej prefacji, stosowana jest wspólna o Apostołach (I), Embolizm prefacji wyraża Bogu Wiecznemu pasterzowi dziękczynienie, że przez Apostołów otacza nieustanną opieką Kościół, swoją ukochaną owczarnie, troszczy się by nią kierowali zwierzchnicy, którym zlecił władze pasterską. Inne tłumaczenia nie podkreślają „władzy pasterskiej”, zresztą w tekście łacińskim użyte jest słowo „praeesse” = stać na czele, kierować, bronić. Francuskie tłumaczenie brzmi „pasterze, którzy dalej prowadzą dzieło Twojego Syna”. Niemiecka wersja akcentuje, że pasterze są przedstawicielami, zastępcami „Twojego Syna”, działają w Jego imieniu.
Stół słowa Bożego

Opis nawrócenia Apostoła Pawła, które się dokonało najprawdopodobniej w 36 roku znajdujemy aż trzykrotnie w Dziejach Apostolskich. W (Dz 22, 3—16) sam Apostoł opowiada o swoim spotkaniu Chrystusa, o słyszanym głosie i otrzymanym poleceniu i kontakcie z Ananiaszem, który udzielił mu chrztu wzywając imienia Jezusa. W Dz 9, 1, 22 o związaniu się Apostoła z Chrystusem opowiada autor tej księgi — św. Łukasz Ewangelista. Te dwa opisy pozostawione są do wyboru. Trzeci raz w (Dz 26, 9—18) znowu św. Paweł opowiada o swoim nawróceniu przed królem Agryppą.

Ewangelia, wyjątkowo odpowiadająca treści święta, przynosi polecenie Chrystusa głoszenia Ewangelii całemu światu — „wszelkiemu stworzeniu”, a równocześnie zapewnienie o Bożej trosce o nawróconych — tym bowiem, którzy uwierzą, towarzyszyć będą znaki działanie w imię Jezusa Chrystusa.

Antyfona na Komunię — to wyznanie wiary św. Pawła, słowa wypowiedziane przez Apostoła w Liście do Galatów (Ga 2, 20), Chrystus mnie umiłował, za mnie wydał samego siebie, tą wiarą Apostoł żyje.
B. Teksty w Liturgii Godzin

Godzinę czytań otwiera hymn:

1

Zła przygnieceni ciężarem,
Przed tobą, Pawle, stajemy
Prosząc, byś z nieba nam zesłał
Zbawienia hojny zadatek.

2

Ciebie to bowiem ogarnął
Huragan Bożej miłości;
Tych odtąd kochasz i bronisz,
Do których czułeś nienawiść.

3

Nie zapominaj, prosimy,
O swej pierwotnej miłości,
Abyś nam, gnuśnym, przywrócił
Nadzieję łaski niebieskiej.

4

Niechaj za twoją przyczyną
Zakwitnie miłość wzajemna,
Nie zakłócona przez waśnie
Ni żadnym błędem zraniona.

5

Miła dla nieba ofiaro,
Dla pogan światło i serce,
Pawle, tak pewny obrońco,
Wzywamy twojej opieki.

6

Trójcę Najświętszą sławimy
Wieczystej chwały pieśniami;
Z tobą niech Bóg nas uwieńczy
Nagrodą dobrych zawodów. Amen.

Hymn pochodzi, co najmniej, z 1795 roku. Nie znamy autora hymnu, śpiewany jest każdego dnia przy grobie Apostoła w Rzymie.

Autor zwraca się do Apostoła Pawła, którego „ogarnął huragan miłości”, „który kocha i broni”, jest „pewnym obrońcą”, prosi o „hojny datek”, a jest nim:
— przywrócenie nadziei łaski niebieskiej „nam gnuśnym”,
— rozwój miłości wzajemnej,
— opieka Apostoła.

Hymn w Jutrzni

1

Pawle Apostole, narzędzie wybrane
Zbawienia narodów poza Izraelem,
Jezus cię nawrócił, gdy chciałeś wyniszczyć
Pokornych wyznawców Jego Ewangelii.

2

Chrystus był twym życiem, a śmierć wielkim zyskiem,
Bo ufność złożyłeś w obietnicy Pana;
Razem z twoim Mistrzem przybity do krzyża,
Umarłeś dla świata i jego zmienności.

3

Wejrzyj dzisiaj na nas i pomóż swym braciom
Dochować wierności łasce objawienia,
Przyjąć całym sercem radosną nowinę,
Że krew Jezusowa ludzi z Bogiem jedna.

4

Z tobą się korzymy przed Ojca mądrością
I z tobą wielbimy Syna, grzesznych Zbawcę,
Przyzywamy Ducha, by wszystkich zjednoczył
W Kościele Chrystusa jako Jego członki. Amen.

W oficjalnej wersji Liturgii Godzin znajduje się hymn Mistrzu wybrany, Doctor egregie. Autor hymnu jest nieznany. W polskiej wersji zmieniono ten hymn i umieszczono inną kompozycję autorstwa o. Placyda Galińskiego z Tyńca. Hymn rozpoczyna się od słów: Pawle Apostole, narzędzie wybrane i posiada część nawiązującą do biografii Apostoła, a więc nawrócenia, którego dokonał Jezus. On właśnie stał się życiem Apostoła — jest do nawiązanie do (Ga 2, 14—20). Pojawia się także nuta monastycznego pojmowania życia religijnego „umarłeś dla świata i jego zmienności”. Prośba dotyczy dochowania wierności łasce objawienia i przyjęcia całym sercem radosnej nowiny. Doksologia wielbi mądrość Boga Ojca, Jezusa — Zbawcę grzesznych i jednoczącego Kościół Ducha Świętego.

Hymn w Nieszporach:

1

Niech Kościół święty z radością
Oddaje chwałę Pawłowi,
Bo z wroga Pan go przedziwnie
Uczynił swym apostołem.

2

Przejęty srogim zapałem,
Wyniszczał imię Chrystusa,
A potem z żarem ognistym
Chrystusa miłość rozgłaszał.

3

O jakże wielka nagroda,
Gdy trzecie niebo oglądał,
A słów tajemnych znaczenia
Nikomu nie śmiał wyjawić.

4

Gdy ziarna słowa rozsiewał,
Wyrastał plon przeobfity;
Zapełnił nieba spichlerze
Owocem dobrych uczynków.

5

Jak gorejąca pochodnia
Rozjaśnia świat promieniami,
By znikły błędów ciemności,
A sama prawda władała.

6

Niech będzie cześć Chrystusowi
I Ojcu z Duchem Najświętszym,
Bo dał On wszystkim narodom
Narzędzie swoje wybrane. Amen.

W wydaniu wzorcowym Liturgii Godzin podany jest hymn Niech Pawła chwałę najwyższą —Excelsam Pauli gloriam, autorstwa św. Piotra Damiani (zm. 1072) i znowu w polskiej wersji zastąpiony przez hymn ojca Placyda Galińskiego, Niech Kościół święty z radością oddaje chwałę Pawłowi. Przyczyną uwielbienia Boga jest uczynienie św. Pawła Apostołem, głosicielem miłości Chrystusa.

Że ubogacił Apostoła odpowiednimi darami, by rozjaśniał świat promieniami Dobrej Nowiny, by znikały ciemności błędów. Autor nawiązuje także do wyznania św. Pawła, o zachwycie — oglądania „trzeciego nieba” (por. 2 Kor 12, 2 nn)

Czytania

Pierwsze czytanie z Listu do Galatów stanowi bardzo szczere osobiste wyznanie św. Pawła, wspomnienie swojej przeszłości: „z niezwykła gorliwością zwalczałem Kościół Boży”. Apostoł przypomina swoje nawrócenie, dni refleksji w Arabii i wyznaje, że jedyną jego pasją w życiu było głoszenie Dobrej Nowiny, która nie jest wymysłem ludzkim, nie otrzymał jej od człowieka, lecz „objawił mi ją Jezus Chrystus”.

Drugie czytanie to fragment homilii św. Jana Chryzostoma, biskupa Konstantynopola (ok. 350—407) przybliża postać Apostoła znowu w oparciu o jego biografie, popiera wnioski cytatami z listów Pawłowach

Psalmy i kantyk: jak w uroczystość świętych Apostołów Piotra i Pawła.